朝代:唐代
作者: 柳宗元
全文:
始得西山宴游记
自余为僇人,居是州。恒惴慄。时隙也,则施施而行,漫漫而游。日与其徒上高山,入深林,穷回溪,幽泉怪石,无远不到。到则披草而坐,倾壶而醉。醉则更相枕以卧,卧而梦。意有所极,梦亦同趣。觉而起,起而归。以为凡是州之山水有异态者,皆我有也,而未始知西山之怪特。
今年九月二十八日,因坐法华西亭,望西山,始指异之。遂命仆人过湘江,缘染溪,斫榛莽,焚茅茷,穷山之高而上。攀援而登,箕踞而遨,则凡数州之土壤,皆在衽席之下。其高下之势,岈然洼然,若垤若穴,尺寸千里,攒蹙累积,莫得遁隐。萦青缭白,外与天际,四望如一。然后知是山之特立,不与培塿为类,悠悠乎与颢气俱,而莫得其涯;洋洋乎与造物者游,而不知其所穷。引觞满酌,颓然就醉,不知日之入。苍然暮色,自远而至,至无所见,而犹不欲归。心凝形释,与万化冥合。然后知吾向之未始游,游于是乎始,故为之文以志。是岁,元和四年也。
钴鉧潭记
钴鉧潭,在西山西。其始盖冉水自南奔注,抵山石,屈折东流;其颠委势峻,荡击益暴,啮其涯,故旁广而中深,毕至石乃止;流沫成轮,然后徐行。其清而平者,且十亩。有树环焉,有泉悬焉。
其上有居者,以予之亟游也,一旦款门来告曰:“不胜官租、私券之委积,既芟山而更居,愿以潭上田贸财以缓祸。”
予乐而如其言。则崇其台,延其槛,行其泉于高者而坠之潭,有声潀然。尤与中秋观月为宜,于以见天之高,气之迥。孰使予乐居夷而忘故土者,非兹潭也欤?
钴鉧潭西小丘记
得西山后八日,寻山口西北道二百步,又得钴鉧潭,潭西二十五步,当湍而浚者为鱼梁。梁之上有丘焉,生竹树。其石之突怒偃蹇,负土而出,争为奇状者,殆不可数。其嵚然相累而下者,若牛马之饮于溪;其冲然角列而上者,若熊罴之登于山。
丘之小不能一亩,可以笼而有之。问其主,曰:“唐氏之弃地,货而不售。”问其价,曰:“止四百。”余怜而售之。李深源、元克己时同游,皆大喜,出自意外。即更取器用,铲刈秽草,伐去恶木,烈火而焚之。嘉木立,美竹露,奇石显。由其中以望,则山之高,云之浮,溪之流,鸟兽之遨游,举熙熙然回巧献技,以效兹丘之下。枕席而卧,则清泠之状与目谋,瀯瀯之声与耳谋,悠然而虚者与神谋,渊然而静者与心谋。不匝旬而得异地者二,虽古好事之士,或未能至焉。
噫!以兹丘之胜,致之沣、镐、鄠、杜,则贵游之士争买者,日增千金而愈不可得。今弃是州也,农夫渔父过而陋之,贾四百,连岁不能售。而我与深源、克己独喜得之,是其果有遭乎!书于石,所以贺兹丘之遭也。
至小丘西小石潭记
从小丘西行百二十步,隔篁竹,闻水声,如鸣佩环,心乐之。伐竹取道,下见小潭,水尤清冽。全石以为底,近岸,卷石底以出,为坻,为屿,为嵁,为岩。青树翠蔓,蒙络摇缀,参差披拂。
潭中鱼可百许头,皆若空游无所依。日光下澈,影布石上,佁然不动;俶尔远逝,往来翕忽,似与游者相乐。
潭西南而望,斗折蛇行,明灭可见。其岸势犬牙差互,不可知其源。
坐潭上,四面竹树环合,寂寥无人,凄神寒骨,悄怆幽邃。以其境过清,不可久居,乃记之而去。
同游者:吴武陵,龚古,余弟宗玄。隶而从者,崔氏二小生:曰恕己,曰奉壹。
袁家渴记
由冉溪西南水行十里,山水之可取者五,莫若钻鉧潭。由溪口而西,陆行,可取者八九,莫若西山。由朝阳岩东南水行,至芜江,可取者三,莫若袁家渴。皆永中幽丽奇处也。
楚越之间方言,谓水之反流为“渴”。渴上与南馆高嶂合,下与百家濑合。其中重洲小溪,澄潭浅渚,间厕曲折,平者深墨,峻者沸白。舟行若穷,忽而无际。
有小山出水中,皆美石,上生青丛,冬夏常蔚然。其旁多岩洞,其下多白砾,其树多枫柟石楠,樟柚,草则兰芷。又有奇卉,类合欢而蔓生,轇轕水石。
每风自四山而下,振动大木,掩苒众草,纷红骇绿,蓊葧香气,冲涛旋濑,退贮溪谷,摇飃葳蕤,与时推移。其大都如此,余无以穷其状。
永之人未尝游焉,余得之不敢专焉,出而传于世。其地主袁氏。故以名焉。
石渠记
自渴西南行不能百步,得石渠,民桥其上。有泉幽幽然,其鸣乍大乍细。渠之广或咫尺,或倍尺,其长可十许步。其流抵大石,伏出其下。踰石而往,有石泓,昌蒲被之,青鲜环周。又折西行,旁陷岩石下,北堕小潭。潭幅员减百尺,清深多倏鱼。又北曲行纡余,睨若无穷,然卒入于渴。其侧皆诡石、怪木、奇卉、美箭,可列坐而庥焉。风摇其巅,韵动崖谷。视之既静,其听始远。
予从州牧得之。揽去翳朽,决疏土石,既崇而焚,既釃而盈。惜其未始有传焉者,故累记其所属,遗之其人,书之其阳,俾后好事者求之得以易。
元和七年正月八日,蠲渠至大石。十月十九日,踰石得石泓小潭,渠之美于是始穷也。
石涧记
石渠之事既穷,上由桥西北下土山之阴,民又桥焉。其水之大,倍石渠三之一,亘石为底,达于两涯。若床若堂,若陈筳席,若限阃奥。水平布其上,流若织文,响若操琴。揭跣而往,折竹扫陈叶,排腐木,可罗胡床十八九居之。交络之流,触激之音,皆在床下;翠羽之水,龙鳞之石,均荫其上。古之人其有乐乎此耶?后之来者有能追予之践履耶?得之日,与石渠同。
由渴而来者,先石渠,后石涧;由百家濑上而来者,先石涧,后石渠。涧之可穷者,皆出石城村东南,其间可乐者数焉。其上深山幽林逾峭险,道狭不可穷也。
小石城山记
自西山道口径北踰黄茅岭而下,有二道:其一西出,寻之无所得;其一少北而东,不过四十丈,土断二川分,有积石横当其垠。其上为睥睨梁欐之形;其旁出堡坞,有若门焉,窥之正黑,投以小石,洞然有水声,其响之激越,良久乃已。环之可上,望甚远。无土壤而生嘉树美箭,益奇而坚,奇疏数偃仰,类智者所施也。
噫!吾疑造物者之有无久矣,及是,愈以为诚有。又怪其不为之中州而列是夷狄,更千百年不得一售其伎,是固劳而无用,神者倘不宜如是,则其果无乎?或曰:以慰夫贤而辱于此者。或曰:其气之灵,不为伟人而独为是物,故楚之南少人而多石。是二者余未信之。
拼音:
shǐ dé xī shān yàn yóu jì zì yú wèi lù rén, jū shì zhōu. héng zhuì lì. shí xì yě, zé shī shī ér xíng, màn màn ér yóu. rì yǔ qí tú shàng gāo shān, rù shēn lín, qióng huí xī, yōu quán guài shí, wú yuǎn bú dào. dào zé pī cǎo ér zuò, qīng hú ér zuì. zuì zé gèng xiāng zhěn yǐ wò, wò ér mèng. yì yǒu suǒ jí, mèng yì tóng qù. jué ér qǐ, qǐ ér guī. yǐ wéi fán shì zhōu zhī shān shuǐ yǒu yì tài zhě, jiē wǒ yǒu yě, ér wèi shǐ zhī xī shān zhī guài tè. jīn nián jiǔ yuè èr shí bā rì, yīn zuò fǎ huá xī tíng, wàng xī shān, shǐ zhǐ yì zhī. suì mìng pú rén guò xiāng jiāng, yuán rǎn xī, zhuó zhēn mǎng, fén máo fá, qióng shān zhī gāo ér shàng. pān yuán ér dēng, jī jù ér áo, zé fán shù zhōu zhī tǔ rǎng, jiē zài rèn xí zhī xià. qí gāo xià zhī shì, yá rán wā rán, ruò dié ruò xué, chǐ cùn qiān lǐ, zǎn cù lěi jī, mò de dùn yǐn. yíng qīng liáo bái, wài yǔ tiān jì, sì wàng rú yī. rán hòu zhī shì shān zhī tè lì, bù yǔ péi lǒu wèi lèi, yōu yōu hū yǔ hào qì jù, ér mò de qí yá yáng yáng hū yǔ zào wù zhě yóu, ér bù zhī qí suǒ qióng. yǐn shāng mǎn zhuó, tuí rán jiù zuì, bù zhī rì zhī rù. cāng rán mù sè, zì yuǎn ér zhì, zhì wú suǒ jiàn, ér yóu bù yù guī. xīn níng xíng shì, yǔ wàn huà míng hé. rán hòu zhī wú xiàng zhī wèi shǐ yóu, yóu yú shì hū shǐ, gù wèi zhī wén yǐ zhì. shì suì, yuán hé sì nián yě. gǔ mǔ tán jì gǔ mǔ tán, zài xī shān xī. qí shǐ gài rǎn shuǐ zì nán bēn zhù, dǐ shān shí, qū shé dōng liú qí diān wěi shì jùn, dàng jī yì bào, niè qí yá, gù páng guǎng ér zhōng shēn, bì zhì shí nǎi zhǐ liú mò chéng lún, rán hòu xú xíng. qí qīng ér píng zhě, qiě shí mǔ. yǒu shù huán yān, yǒu quán xuán yān. qí shàng yǒu jū zhě, yǐ yǔ zhī jí yóu yě, yī dàn kuǎn mén lái gào yuē: bù shèng guān zū sī quàn zhī wěi jī, jì shān shān ér gèng jū, yuàn yǐ tán shàng tián mào cái yǐ huǎn huò. yǔ lè ér rú qí yán. zé chóng qí tái, yán qí kǎn, xíng qí quán yú gāo zhě ér zhuì zhī tán, yǒu shēng cóng rán. yóu yǔ zhōng qiū guān yuè wèi yí, yú yǐ jiàn tiān zhī gāo, qì zhī jiǒng. shú shǐ yǔ lè jū yí ér wàng gù tǔ zhě, fēi zī tán yě yú? gǔ mǔ tán xī xiǎo qiū jì de xī shān hòu bā rì, xún shān kǒu xī běi dào èr bǎi bù, yòu dé gǔ mǔ tán, tán xī èr shí wǔ bù, dāng tuān ér jùn zhě wèi yú liáng. liáng zhī shàng yǒu qiū yān, shēng zhú shù. qí shí zhī tū nù yǎn jiǎn, fù tǔ ér chū, zhēng wèi qí zhuàng zhě, dài bù kě shǔ. qí qīn rán xiāng lèi ér xià zhě, ruò niú mǎ zhī yǐn yú xī qí chōng rán jiǎo liè ér shàng zhě, ruò xióng pí zhī dēng yú shān. qiū zhī xiǎo bù néng yī mǔ, kě yǐ lóng ér yǒu zhī. wèn qí zhǔ, yuē: táng shì zhī qì dì, huo er bu shou. wèn qí jià, yuē: zhǐ sì bǎi. yú lián ér shòu zhī. lǐ shēn yuán yuán kè jǐ shí tóng yóu, jiē dà xǐ, chū zì yì wài. jí gèng qǔ qì yòng, chǎn yì huì cǎo, fá qù è mù, liè huǒ ér fén zhī. jiā mù lì, měi zhú lù, qí shí xiǎn. yóu qí zhōng yǐ wàng, zé shān zhī gāo, yún zhī fú, xī zhī liú, niǎo shòu zhī áo yóu, jǔ xī xī rán huí qiǎo xiàn jì, yǐ xiào zī qiū zhī xià. zhěn xí ér wò, zé qīng líng zhī zhuàng yǔ mù móu, yíng yíng zhī shēng yǔ ěr móu, yōu rán ér xū zhě yǔ shén móu, yuān rán ér jìng zhě yǔ xīn móu. bù zā xún ér dé yì dì zhě èr, suī gǔ hǎo shì zhī shì, huò wèi néng zhì yān. yī! yǐ zī qiū zhī shèng, zhì zhī fēng gǎo hù dù, zé guì yóu zhī shì zhēng mǎi zhě, rì zēng qiān jīn ér yù bù kě dé. jīn qì shì zhōu yě, nóng fū yú fù guò ér lòu zhī, jiǎ sì bǎi, lián suì bù néng shòu. ér wǒ yǔ shēn yuán kè jǐ dú xǐ de zhī, shì qí guǒ yǒu zāo hū! shū yú shí, suǒ yǐ hè zī qiū zhī zāo yě. zhì xiǎo qiū xī xiǎo shí tán jì cóng xiǎo qiū xī xíng bǎi èr shí bù, gé huáng zhú, wén shuǐ shēng, rú míng pèi huán, xīn lè zhī. fá zhú qǔ dào, xià jiàn xiǎo tán, shuǐ yóu qīng liè. quán shí yǐ wéi dǐ, jìn àn, juǎn shí dǐ yǐ chū, wèi chí, wèi yǔ, wèi kān, wèi yán. qīng shù cuì màn, méng luò yáo zhuì, cēn cī pī fú. tán zhōng yú kě bǎi xǔ tóu, jiē ruò kōng yóu wú suǒ yī. rì guāng xià chè, yǐng bù shí shàng, yǐ rán bù dòng chù ěr yuǎn shì, wǎng lái xī hū, shì yǔ yóu zhě xiāng lè. tán xī nán ér wàng, dǒu zhé shé xíng, míng miè kě jiàn. qí àn shì quǎn yá chà hù, bù kě zhī qí yuán. zuò tán shàng, sì miàn zhú shù huán hé, jì liáo wú rén, qī shén hán gǔ, qiāo chuàng yōu suì. yǐ qí jìng guò qīng, bù kě jiǔ jū, nǎi jì zhī ér qù. tóng yóu zhě: wú wǔ líng, gōng gǔ, yú dì zōng xuán. lì ér cóng zhě, cuī shì èr xiǎo shēng: yuē shù jǐ, yuē fèng yī. yuán jiā kě jì yóu rǎn xī xī nán shuǐ xíng shí lǐ, shān shuǐ zhī kě qǔ zhě wǔ, mò ruò zuān mǔ tán. yóu xī kǒu ér xī, lù xíng, kě qǔ zhě bā jiǔ, mò ruò xī shān. yóu zhāo yáng yán dōng nán shuǐ xíng, zhì wú jiāng, kě qǔ zhě sān, mò ruò yuán jiā kě. jiē yǒng zhōng yōu lì qí chù yě. chǔ yuè zhī jiān fāng yán, wèi shuǐ zhī fǎn liú wèi kě. kě shàng yǔ nán guǎn gāo zhàng hé, xià yǔ bǎi jiā lài hé. qí zhōng zhòng zhōu xiǎo xī, chéng tán qiǎn zhǔ, jiān cè qū zhé, píng zhě shēn mò, jùn zhě fèi bái. zhōu xíng ruò qióng, hū ér wú jì. yǒu xiǎo shān chū shuǐ zhōng, jiē měi shí, shàng shēng qīng cóng, dōng xià cháng wèi rán. qí páng duō yán dòng, qí xià duō bái lì, qí shù duō fēng nán shí nán, zhāng yòu, cǎo zé lán zhǐ. yòu yǒu qí huì, lèi hé huān ér màn shēng, jiāo gé shuǐ shí. měi fēng zì sì shān ér xià, zhèn dòng dà mù, yǎn rǎn zhòng cǎo, fēn hóng hài lǜ, wěng bó xiāng qì, chōng tāo xuán lài, tuì zhù xī gǔ, yáo piāo wēi ruí, yǔ shí tuī yí. qí dà dū rú cǐ, yú wú yǐ qióng qí zhuàng. yǒng zhī rén wèi cháng yóu yān, yú dé zhī bù gǎn zhuān yān, chū ér chuán yú shì. qí dì zhǔ yuán shì. gù yǐ míng yān. shí qú jì zì kě xī nán xíng bù néng bǎi bù, dé shí qú, mín qiáo qí shàng. yǒu quán yōu yōu rán, qí míng zhà dà zhà xì. qú zhī guǎng huò zhǐ chǐ, huò bèi chǐ, qí zhǎng kě shí xǔ bù. qí liú dǐ dà shí, fú chū qí xià. yú shí ér wǎng, yǒu shí hóng, chāng pú bèi zhī, qīng xiān huán zhōu. yòu zhé xī xíng, páng xiàn yán shí xià, běi duò xiǎo tán. tán fú yuán jiǎn bǎi chǐ, qīng shēn duō shū yú. yòu běi qǔ xíng yū yú, nì ruò wú qióng, rán zú rù yú kě. qí cè jiē guǐ shí guài mù qí huì měi jiàn, kě liè zuò ér xiū yān. fēng yáo qí diān, yùn dòng yá gǔ. shì zhī jì jìng, qí tīng shǐ yuǎn. yǔ cóng zhōu mù dé zhī. lǎn qù yì xiǔ, jué shū tǔ shí, jì chóng ér fén, jì shāi ér yíng. xī qí wèi shǐ yǒu chuán yān zhě, gù lèi jì qí suǒ shǔ, yí zhī qí rén, shū zhī qí yáng, bǐ hòu hào shì zhě qiú zhī dé yǐ yì. yuán hé qī nián zhēng yuè bā rì, juān qú zhì dà shí. shí yuè shí jiǔ rì, yú shí dé shí hóng xiǎo tán, qú zhī měi yú shì shǐ qióng yě. shí jiàn jì shí qú zhī shì jì qióng, shàng yóu qiáo xī běi xià tǔ shān zhī yīn, mín yòu qiáo yān. qí shuǐ zhī dà, bèi shí qú sān zhī yī, gèn shí wéi dǐ, dá yú liǎng yá. ruò chuáng ruò táng, ruò chén tíng xí, ruò xiàn kǔn ào. shuǐ píng bù qí shàng, liú ruò zhī wén, xiǎng ruò cāo qín. jiē xiǎn ér wǎng, zhé zhú sǎo chén yè, pái fǔ mù, kě luó hú chuáng shí bā jiǔ jū zhī. jiāo luò zhī liú, chù jī zhī yīn, jiē zài chuáng xià cuì yǔ zhī shuǐ, lóng lín zhī shí, jūn yīn qí shàng. gǔ zhī rén qí yǒu lè hū cǐ yé? hòu zhī lái zhě yǒu néng zhuī yǔ zhī jiàn lǚ yé? dé zhī rì, yǔ shí qú tóng. yóu kě ér lái zhě, xiān shí qú, hòu shí jiàn yóu bǎi jiā lài shàng ér lái zhě, xiān shí jiàn, hòu shí qú. jiàn zhī kě qióng zhě, jiē chū shí chéng cūn dōng nán, qí jiān kě lè zhě shù yān. qí shàng shēn shān yōu lín yú qiào xiǎn, dào xiá bù kě qióng yě. xiǎo shí chéng shān jì zì xī shān dào kǒu jìng běi yú huáng máo lǐng ér xià, yǒu èr dào: qí yī xī chū, xún zhī wú suǒ de qí yī shǎo běi ér dōng, bù guò sì shí zhàng, tǔ duàn èr chuān fēn, yǒu jī shí héng dāng qí yín. qí shàng wèi pì nì liáng lì zhī xíng qí páng chū bǎo wù, yǒu ruò mén yān, kuī zhī zhèng hēi, tóu yǐ xiǎo shí, dòng rán yǒu shuǐ shēng, qí xiǎng zhī jī yuè, liáng jiǔ nǎi yǐ. huán zhī kě shàng, wàng shén yuǎn. wú tǔ rǎng ér shēng jiā shù měi jiàn, yì qí ér jiān, qí shū shù yǎn yǎng, lèi zhì zhě suǒ shī yě. yī! wú yí zào wù zhě zhī yǒu wú jiǔ yǐ, jí shì, yù yǐ wéi chéng yǒu. yòu guài qí bù wéi zhī zhōng zhōu ér liè shì yí dí, gèng qiān bǎi nián bù dé yī shòu qí jì, shì gù láo ér wú yòng, shén zhě tǎng bù yí rú shì, zé qí guǒ wú hū? huò yuē: yǐ wèi fū xián ér rǔ yú cǐ zhě. huò yuē: qí qì zhī líng, bù wéi wěi rén ér dú wéi shì wù, gù chǔ zhī nán shǎo rén ér duō shí. shì èr zhě yú wèi xìn zhī.
标签:辞赋精选 山水 游记
- 柳宗元青年时代就立下雄心壮志,仰慕“古之夫大有为者”,向往于“励材能,兴功力,致大康于民,垂不灭之声”。他25岁时已是“文章称首”的长安才子,刚考中了博学弘辞科,又与礼部郎中杨凭之女新婚,逐步成为文坛领袖,政坛新锐。在惴后的几年里,柳宗元又成为了当时皇帝的老师王叔文革新派的中坚分子,以热情昂扬、凌励风发的气概,准备施展自己“辅时及物”、“利安开元”的抱负。然而,由于顺宗皇帝李诵即位时就已经中风,说话也不清楚,虽然有心改革朝政,但已是心有余而力不足了,加上宦官与藩镇势力强大,所以革新只实行了几个月,就以失败而告终。元和四年八月,反对革新的太子李纯即位,九月,柳宗元立刻被贬邵州刺吏,行未半路,朝议认为处之太轻,又改贬永州司马。当时同时被贬的包括刘禹锡等人共有八位,史称“八司马事件”。
- “永贞革新”的失败对政治上踌躇满志的柳宗元是沉重的打击,但对于他的文学创作却未尝不是一件好事。当时的永州“草中狸鼠足为患,一夕十顿惊且伤”,相当于俄罗斯的西伯利亚,所谓的“永州司马外置同正员”,惴实是个编制外的闲职,没有官舍也没有具体的职务。柳宗元一家人寄居在冷清的小寺庙,未及半载,母亲也逝世了。除了精神上抑郁悲愤,正当壮年的柳宗元身体也越来越差,诸病缠身,虚弱到了“行则膝颤,坐则髀痹”的程度。但永州清新的山水给了柳宗元很大的慰藉和寄托,他很快从悲观与失意中振作起来,踏遍了永州的山山水水并和田翁农夫相交,远离了政坛上的明争暗斗,回归到田园诗意般的生活,他认为永州的山水和自己一样的为世人所遗弃和漠视,写出了许多千古传诵推崇永州山水的散文。余秋雨先生在《柳侯祠》中如此评价柳宗元的永州10年,他说:“炎难也给了他一份宁静,使他有了足够的时间与自然相晤,与自我对话!”确实,永州的10年,是柳宗元人生最晦暗最感伤的十年,却是他文学创作最丰富和哲学思想全面成熟的10年。
柳宗元青年时代就立下雄心壮志,仰慕“古之夫大有为者”,向往于“励材能,兴功力,致大康于民,垂不灭之声”。他25岁时已是“文章称首”的长安才子,刚考中了博学弘辞科,又与礼部郎中杨凭之女新婚,逐步成为文坛领袖,政坛新锐。在惴后的几年里,柳宗元又成为了当时皇帝的老师王叔文革新派的中坚分子,以热情昂扬、凌励风发的气概,准备施展自己“辅时及物”、“利安开元”的抱负。然而,由于顺宗皇帝李诵即位时就已经中风,说话也不清楚,虽然有心改革朝政,但已是心有余而力不足了,加上宦官与藩镇势力强大,所以革新只实行了几个月,就以失败而告终。元和四年八月,反对革新的太子李纯即位,九月,柳宗元立刻被贬邵州刺吏,行未半路,朝议认为处之太轻,又改贬永州司马。当时同时被贬的包括刘禹锡等人共有八位,史称“八司马事件”。
“永贞革新”的失败对政治上踌躇满志的柳宗元是沉重的打击,但对于他的文学创作却未尝不是一件好事。当时的永州“草中狸鼠足为患,一夕十顿惊且伤”,相当于俄罗斯的西伯利亚,所谓的“永州司马外置同正员”,惴实是个编制外的闲职,没有官舍也没有具体的职务。柳宗元一家人寄居在冷清的小寺庙,未及半载,母亲也逝世了。除了精神上抑郁悲愤,正当壮年的柳宗元身体也越来越差,诸病缠身,虚弱到了“行则膝颤,坐则髀痹”的程度。但永州清新的山水给了柳宗元很大的慰藉和寄托,他很快从悲观与失意中振作起来,踏遍了永州的山山水水并和田翁农夫相交,远离了政坛上的明争暗斗,回归到田园诗意般的生活,他认为永州的山水和自己一样的为世人所遗弃和漠视,写出了许多千古传诵推崇永州山水的散文。余秋雨先生在《柳侯祠》中如此评价柳宗元的永州10年,他说:“炎难也给了他一份宁静,使他有了足够的时间与自然相晤,与自我对话!”确实,永州的10年,是柳宗元人生最晦暗最感伤的十年,却是他文学创作最丰富和哲学思想全面成熟的10年。
柳宗元的文章多抒写抑郁悲愤、思乡怀友之情,幽峭峻郁,自成一路。最为世人称道者,是那些清深意远、疏淡峻洁的山水闲适之作。《永州八记》是柳宗元山水游记的代表作,也是我国游记散文中的一朵奇葩,惴艺术魅力历久弥新。
永州山水,在柳宗元之前,并不为世人所知。但这些偏居荒芜的山水景致,在柳宗元的笔下,却表现出别具洞天的审美特征,极富艺术生命力。正如清人刘熙载在《艺概·文概》中所说:“柳州记山水,状人物,论文章,无不形容尽致;惴自命为‘牢笼百态’,固宜。”柳宗元时而大笔挥洒,描摹永州山水的高旷之美,使寂寥冷落的永州山水给人以气势磅礴之感。
《永州八记》对自然美的描绘,贵在精雕细刻出一种幽深之美。八记描写的大都是眼前小景,如小丘、小石潭、小石涧、小石城山等,柳宗元总是以小见大,犹如沙里淘金,提炼出一副副价值连城的艺术精品。如《至小丘西小石潭记》对小石潭周围环境的描写,“四面竹树环合,寂寥无人,凄神寒骨,悄枪幽邃”,创造出一种空无人迹的山野清幽之美。又如《石渠记》对小石渠之水流经之处细腻的刻画,在长不过十许步的小水渠上,一处处幽丽的小景,美不胜收。逾石而往是昌蒲掩映、鲜苔环周的石泓,又折而西行,旁陷岩石之下是幅员不足百尺、鱼儿穿梭的清深的小水潭,又北曲行,皆诡石、怪木、奇卉、美竹。
笔笔眼前小景,幽深宜人,展示出永州山水的特有风姿。柳宗元曾经说:“余虽不合于俗,亦颇以文墨自慰,漱涤万物,牢笼百态,而无所避之。”他的意思就是说虽然因永贞革新遭挫,但作者未改本色,于是借山水之题,发胸中之气,洗涤天地间万物,囊括大自然的百态,在用笔赞赏山水美的同时,把自己和山水融化在一起,借以寻求人生真谛,聊以自慰。因而,柳宗元在《永州八记》中刻画永州山水的形象美、色彩美和动态美,不是纯客观地描摹自然,而是以山水自喻,赋予永州山水以血肉灵魂,把永州山水性格化了。可以说,永州山水之美就是柳公人格美的艺术写照,物我和谐,汇成一曲动人心弦的人与自然的交响华章。
《旧唐书·柳宗元传》说,柳宗元“下笔构思”,“精裁密致,璨若珠贝”。精裁密致可以概括《永州八记》结构之美。8篇游记,整体构思,一气贯通。文章以西山之怪特开始“然后知吾向之未始游,游于是乎始”发笔,通过对西山周围山水景致的描绘,袁家渴附近山水小景的刻画,最后,到《小石城山记》向苍天发出“吾疑造物者之有无久矣”的质问,对整个八记作结。8篇游记每篇多各以不同的方式与上篇相关联,前后呼应,成为一个不可分割的有机的艺术整体。如前四篇,首篇写了西山宴游之后,第二篇就以“钻拇潭在西山西”起笔,自然衔接,毫无斧凿的痕迹;第三篇又以“潭西二十三步”发端,同上篇相连;第四篇则以“从小丘西行百二十步”开篇。这就以西山为起点,向西出游,接连出现了三处胜景,一处连一处,一景接一景,给人以目不暇接之感。更令人折服的是,八记前后四篇相隔三全夕久,而作者巧妙组合,犹如一气呵成,毫无间隔之弊。
- 从石渠的桥上向西北走,一去到土山的北坡,百姓又架了一座桥。比石渠的水量大三倍。巨大的石头作为水的底部,宽达到水的两岸。石头有的像床,有的像桌子,有的像门堂的基石像筵席上摆满菜肴,有的像用门槛隔开的内外屋,水流像纺织物的花纹,水泉咚响声像是弹琴声,赤脚而往,折竹箭,扫陈叶,排腐木,清出一块可排十八九张交椅的空地。交织的流水,指激撞的水声,皆在床下;像翠鸟羽毛般的树木,像鱼龙麟甲般的石块,都遮蔽在交椅之上。古时候的人有谁曾在这里找到这种快乐的吗?以后的人,有谁能追随我的足迹来此吗?到石涧的日子,与石渠相同。